Ponema at Morpema

Ponema at Morpema. Ayon sa isang salawikain, “ang sakit ng kalingkingan ramdam ng buong katawan.” Ganito rin ang kaso sa wika; malaki na ang pagkakaibang maidudulot ng pag-aayos ng isang titik o tunog. Halimbawa, ang atid ay nagkakaroon ng kahulugan kung daragdagan ng ponemang /h/ (hatid) o /b/ (batid). May makabuluhang tunog na nakapagpapabago sa kahulugan ng salita kung aalisin o papalitan (subalit may hindi saklaw ng kahulugang ito, tingnan sa p. 88), at ang tawag dito ay ponema.

Ponemang segmental ang tawag sa mga tunog na ginagamitan ng mga katumbas na letra upang mabasa at mabigkas. 16 sa mga ito ay katinig at lima ang patinig (p.91).

(TANONG: Ano ang ipinagkaiba ng Punto ng Artikulasyon sa Paraan ng Artikulasyon?)

Mahalagang punto: Kung mapapansin sa aklat (p. 92-95,) kinasasangkutan ng iba-ibang bahagi ng katawan ang pagbigkas sa mga katinig, samantalang ang mga patinig ay naaayon sa kung anong bahagi ng dila ang gumagana at kung anong posisyon ng nasabing bahagi sa pagbigkas.

Pares minimal ang pares ng mga salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas maliban na lamang sa isang ponema sa magkatulad na posisyon (p. 95-96).

Ponemang malayang nagpapalitan ang tawag sa mga (duh) nagpapalitang ponema sa magkatulad na magkatulad na posisyon na hindi nakaaapekto sa kahulugang taglay ng salita. Nagaganap ang palitang ito sa /i/ at /e/, at /o/ at /u/ (p. 96). Malaking dahilan sa pagkakaroon nito ang barayti ng wika sa bansa (pansinin halimbawa, ang mga biro sa bigkas ng mga Bisaya).

Diptonggo ang tumutukoy sa mga patinig na sinusundan ng malapatinig na /y/ o /w/ sa loob ng isang pantig. SUBALIT may hindi saklaw sa depinisyong ito (p.99).

Klaster o kambal-katinig ang tawag sa magkasunod na tunog katinig sa loob ng isang pantig. (TALA o NOTE: may bagong alituntuning pangwika na inilabas na nagsasabing di-likas sa ating pagbigkas ang mga kambal katinig, kung kaya sa wastong pagbabaybay pinaghihiwalay ang mga ito ng patinig; halimbawa, pUwesto sa halip na pwesto lang, sUweldo sa halip na sweldo, at iba pa gaya ng kUwarta, kUwarto, pIyesta, at dIyaryo. SUBALIT hindi lahat ng klaster ay saklaw nito, gaya ng sa trak, Tsino, grado, atbp.)

Ponemang suprasegmental ang makahulugang yunit ng tunog na karaniwang hindi tinutumbasang titik o letra sa pagsulat (p. 100). Inihuhudyat na lamang ito ng mga tanda bilang paraan ng pagbigkas.

Morpema ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng kahulugan. Maaari itong ponema, salitang ugat o panlapi.

Iba-iba ang anyo ng morpema. Mayroong binubuo ng isang ponema (makabuluhan ito sa pagtukoy ng kasarian, halimbawa abugad/o/ at abugad/a/, o kaya sa pagmamay-ari, gaya ng halimbawa sa p. 114). Mayroon ding binubuo ng panlapi (p. 114-115), at binubuo ng salitang-ugat (p. 116).

May dalawang uri ang morpema: ang may kahulugang leksikal at may kahulugang pangkayarian. Tingnan ang mga paliwanag at halimbawa nito sa p. 116-117.

Para sa mga pagbabagong morpoponemiko (dulot ng pagsasama ng mga salita), tingnan ang paliwanag at halimbawa sa p.118-123.

Antas ng Wika

ANTAS NG WIKA. Gaya ng ibang sistema, may iba-ibang antas ang wika. Naaayon ito sa paggamit at sa gumagamit. Ipinaliwanag ito sa p. 11-14 ng aklat. Batay sa paliwanag, subuking tukuyin kung anong antas ng wika ang gamit sa bawat bilang, AT ipaliwanag ang iyong palagay.

1. “Smart Buddy me na me, me na me talaga…D2 lang u angat palagi…” (Kamikazee)

2. “Field trip sa may pagawaan ng lapis/ay katulad ng buhay natin/’sang mahabang pila/ mabagal, at walang katuturan.” (Eraserheads)

3. “Pay-yew” ang wastong katumbas ng Banawe Rice Terraces sa katutubong wika.

4. Nagpapalabas ang Pangulo ng mga Kautusang Tagapagpaganap sa tuwing may nais siyang magarang maisakatuparan.

5. Meron akong lihim na pagtingin kay Rina, pero hindi ko sasabihin kaninuman maging sa iyo.

NOTE: Hindi na ito pormal na bahagi ng talakayan (kahit pa napakahalaga) o ng magiging talakayan, subalit maaaring kuwestiyunin ang mga pamantayang sinunod upang matukoy ang antas ng wika. Halimbawa, ang balbal daw ay "pinakamababang antas ng wika." Sa paanong paraan? Paano ito natukoy? SINO nagsabi at ANO ang pamantayang ginamit? Ang mababa para sa isa ay marahil mataas na para sa isa pa o sa iba. Gaya rin sa pampanitikang antas; UNIBERSAL ba ang pagkapanitikan o literariness para tiyak na makatukoy kung ano ang pampanitikan sa hindi? Pag-isipan.

Para sa linggong ito

PAALALA: Para sa pormal na pagsusulit sa Martes at Miyerkules, magdala ng dalawang buong intermediate paper.

Ito ang iskedyul para sa panggitnang pagsusulit (midterm exam):

August 7:
TTH class: MAT 401 BJ 10 am-11 am
SP 409 HRM 1 pm-2 pm
MMJ 203 IT 3:30 pm-4:30 pm

August 8:
WF class: MAT 304 HRM 7:30 am-8:30 am
MAT 301 HRM 1:00 pm-2:00 pm
MAT 302 HRM 2:15 pm-3:15 pm

GOOD LUCK at MAG-ARAL NANG MAIGI.

GAMPANIN NG WIKA. Sa pakikipagtalastasan natin sa kapwa, maraming ginagampanang papel ang wika. Mula sa pinakapayak na ekspresyon o pagbulalas dahil sa gulat hanggang sa masalimuot na pagbibigay-ulat, malawak ang papel ng wika sa ating pakikipagkapuwa. Mula sa impormasyon sa pahina 5 ng inyong aklat, ano ang ginagampanan ng wika sa mga sumusunod na halimbawa:

1. Sa basketbol: mga senyas ng point guard sa kagrupo niya para sa mga susunod nilang gagawin o play, alinsunod sa itinakda ng coach.

2. “Mam, ser, bili na po kayo ng bangka. Tiyak pong sa paglala ng global warming magiging madalas at malala ang pagbabaha, kaya ngayon pa lang dapat nang maghanda. Bili na po.”

3. “Arggh!!! Bagsak na naman ako sa pagsusulit!”

4. “Pagkagaling mong mamalengke, tumuloy ka muna kina Irma para maibigay mo ang ipinaaabot kong bulaklak.”

5. Kilala si Jean Baudrillard bilang nangungunang teorista ng postmodernismo. Siya ang nagpaliwanag tungkol sa pagkawala ng “tunay” na mundo at ang pagsapit ng panahon ng virtual reality at hyperreality.